Plan S
Plan S to inicjatywa cOAlition S, międzynarodowego konsorcjum agencji i fundacji finansujących badania naukowe, zapoczątkowana w 2018 r. Wśród sygnatariuszy cOAlition S znajduje się Narodowe Centrum Nauki.
Cel i zakres Planu S
Zgodnie z założeniami Planu S publikacje naukowe będące wynikiem badań finansowanych przez członków cOAlition S w ramach konkursów ogłoszonych po 1 stycznia 2021 r. muszą zostać opublikowane: w otwartych czasopismach, na otwartych platformach lub zostać natychmiast udostępnione w otwartych repozytoriach, bez czasowego embarga".
Obowiązek publikacji w otwartym dostępie dotyczy wszystkich typów publikacji naukowych opartych na rezultatach badań sfinansowanych w całości lub części przez członków cOAliton S, zrozumiałe jest jednak, że osiągnięcie otwartego dostępu do monografii i rozdziałów w książkach może wymagać więcej czasu i osobnego procesu. W 2021 r. Koalicja S opublikowała stanowisko w formie rekomendacji w zakresie publikacji książkowych [LINK].
cOAlition S zdecydowanie zachęca do udostępniania również danych badawczych i innych rezultatów badań zgodnie z zasadą „tak otwarte, jak to możliwe – tak zamknięte, jak to niezbędne” oraz dzielenia się wynikami badań na ich wczesnym etapie poprzez udostępnianie preprintów.
Istotne postanowienia Planu S
- Autorzy lub ich instytucje zachowują majątkowe prawa autorskie do swoich publikacji
- Bez względu na wybraną ścieżkę otwartego dostępu publikacja musi zostać udostępniona w sposób otwarty natychmiast, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa (CC BY), chyba że instytucja finansująca zgodziła się na wyjątek
- Jeżeli za publikowanie w otwartym dostępie pobierane są opłaty, to są one pokrywane przez instytucje finansujące lub naukowe, a nie przez indywidualnie przez badaczy. Uznaje się, że wszyscy badacze powinni móc publikować swoje prace w otwartym dostępie
- Instytucje finansujące wzywają rządy, uczelnie, organizacje badawcze, biblioteki, akademie oraz towarzystwa naukowe do uzgodnienia strategii, polityk oraz praktyk, w szczególności w celu zapewnienia transparentności
- Instytucje finansujące nie wspierają „hybrydowego” modelu publikowania
Wytyczne Planu S zalecają stosowanie identyfikatorów ORCiD dla wszystkich uczestników procesu publikacji.
W Planie S rozróżniono dwie wersje publikacji, które mogą zostać udostępnione:
- AAM (Author Accepted Manuscript) – ostateczna, autorska wersja manuskryptu, zawierająca wszelkie zmiany dokonane po procesie recenzji i zaakceptowana do publikacji przez czasopismo; najczęściej jest to jeszcze wersja bez pełnych danych bibliograficznych i bez szaty graficznej danego czasopisma. Inne nazwy:postprint, zaakceptowany manuskrypt autora
- VoR (Version of Record) – ostateczna wersja artykułu w czasopiśmie po recenzji oraz składzie edytorskim wydawcy; różni się od autorskiej wersji manuskryptu, czyli AAM (Author Accepted Manuscript). Inne nazwy: wersja opublikowana lub pdf wydawcy.
Zalecane jest również otwarte udostępnianie preprintów, chociaż nie wystarczy to, aby spełnić wymagania Planu S.
Przydatne linki:
Licencje Creative Commons [LINK]
Plan S - Otwarta Nauka [LINK]
Polityka NCN
Polityka NCN dotycząca otwartego dostępu do publikacji
Narodowe Centrum Nauki wprowadziło w dniu 31 maja 2020 roku w ramach swoich konkursów Politykę dotyczącą otwartego dostępu do publikacji, która jest spójna z planem S. Główne założenia polityki NCN:
- Dotyczy artykułów w recenzowanych czasopismach, recenzowanych materiałów konferencyjnych oraz danych badawczych. Polityka nie obejmuje monografii, rozdziałów monografii i recenzowanych utworów zebranych
- Obowiązuje we wszystkich konkursach krajowych organizowanych przez NCN
- Wymóg publikowania w formie otwartego dostępu jest integralną częścią zapisów umowy o realizację i finansowanie projektu badawczego i jest warunkiem koniecznym do uznania publikacji jako rezultatu realizacji projektu, w tym podstawy kwalifikowalności kosztów zakończonego projektu
- Każda praca wydana w otwartym dostępie (zarówno wersja VoR, jak i AAM) powinna posiadać trwały identyfikator. NCN sugeruje korzystanie z powszechnie uznanych identyfikatorów (rekomendowane jest DOI)
- Prace stanowiące rezultat projektów finansowanych przez NCN należy udostępnić w ramach jednej z trzech ścieżek zgodnych z Planem S:
- w czasopismach typu full open access (zarejestrowanych lub w trakcie rejestracji w DOAJ (tzw. ścieżka 1)
- w czasopismach subskrypcyyjnych pod warunkiem, że Version of Record (VoR) lub Author Accepted Manuscript (AAM) zostanie bezpośrednio przez wydawcę lub autora opublikowane w otwartym repozytorium w momencie ukazania się publikacji on-line (bez embarga czasowego) (tzw. ścieżka 2)
- w czasopismach objętych licencją otwartego dostępu w ramach tzw. umów transformacyjnych (tzw. ścieżka 3)
Przydatne linki:
Instrukcja - Polityka NCN dotycząca otwartego dostępu do publikacji [LINK]
Journal Checker Tool - narzędzie umożliwiające sprawdzenie zgodności czasopisma z polityką otwartego dostępu NCN [LINK]
Licencje Creative Commons [LINK]